GAFA Bölünecek mi?: “Platform Tekellerini Sonlandırma Yasası”
“Amazon, Apple, Facebook ve Google’ın bölünmesini öngören “Platform Tekellerini Sonlandırma Yasası” adını taşıyan tasarı, hem Demokrat hem Cumhuriyetçi parti üyelerinin imzasıyla ABD Temsilciler Meclisi’ne sunuldu.”
ABD Demokrat Partili David Cicilline’nin liderliğinde iki senedir süren araştırma/soruşturma sonucunda, 11 Haziran 2021 tarihiyle adına “Platform Tekellerini Sonlandırma Yasası” adı verilen teklif ABD Temsilciler Meclisi’ne sunuldu. Ayrıca bu yasa ile ilişkili dört farklı yasa tasarısı daha verildi. Hem yasa tasarılarının içeriği hem de muhtemel sonuçlarıyla ilgili fikirlerimi yazmak istedim.
“Daha Güçlü Bir Çevrimiçi Ekonomi: Fırsat, Yenilik, Seçim” mottosuyla hazırlanan yasa tasarıları, isim vermeden piyasa değeri 600 milyar dolar ve ABD içinde aylık 50 milyon fazla aktif kullanıcıya sahip olan şirketleri işaret ediyor. Kimilerinin GAFA kimilerin Big Tech (Büyük Teknoloji) adını verdiği şirketler; Google, Apple, Facebook ve Amazon.
Önemli Not: Büyük beşli olarak bilinen Big Tech (Big Five) içinde Microsoft şirketi de var. Ancak Microsoft, yasa tasarıları içine (referans edilen şartlara uysa da) tekel konumunu 1999 kararıyla yitirdiği öngörülerek dahil edilmemiş.
Bu yasa tasarısı, 16 ay süren ve Ekim 2020'de yayınlanan 449 sayfalık “Big Tech Antitrust” raporundaki çalışmaların sonucuna dayanıyor. Rapor; Google, Apple, Facebook ve Amazon’un tekelleşerek, rekabeti engellediğini ve adeta “petrol baronları” gibi davrandığını iddia ediyordu.
Rapor sürecinde 1 milyon belge gözden geçirilip, Big Tech’in rakipleriyle (500 şirket CEO’su) mülakatlar yapılmıştı. Raporun son cümlesi; “Bu 4 şirket, Amerika’daki her şeyi değiştirme gücüne sahip..”
Yasa Tasarıları ve İçerikleri
- Platform Tekellerini Sonlandırma Yasası (Ending Platform Monopoles Act): Yasa, büyük teknoloji tekellerinin hem kontrol ettikleri pazarlarda ürün satmaları hem de kendi ürünlerini rakiplerinin ürünlerine göre avantajlı hale getirmeleri nedeniyle esasen çıkar çatışması olan işletmelere sahip olmalarını yasa dışı hale getirerek bu şirketleri parçalamayı/bölmeyi amaçlıyor. Örneğin, Google dahil 241 şirkete sahip Alpfabet, YouTube veya DeepMind’a, Facebook ise Instagram ve WhatsApp’a veda etmek zorunda kalabilir.
- Amerikan İnovasyon ve Çevrimiçi Seçim Yasası (American Innovation and Online Election Act): Bu yasa, Apple ve Google tarafından sunulan uygulama mağazalarını (Apple iTunes ve Google Play) rekabete aykırı olduğu gerekçesiyle hedef alıyor ve müzik, kitap, oyun, servis/hizmet yazılımları gibi uygulamaların fiyat ve satış koşullarını belirlemek, fahiş komisyon bedelleri almak, öne çıkarma kriterlerinde tekel oluşturmak gibi nedenlerle hakim gücünü kötüye kullanmasını engellemeyi amaçlıyor. Örneğin, Spotify’ın Apple iTunes ile ilgili şikayetleri.
- Platform Rekabet ve Fırsat Kanunu (Platform Competition and Opportunity Law): Bu tasarı ise büyük finans gücüne sahip GAFA şirketlerinin, bazen rakip bazen de tehdit olarak gördükleri piyasa değeri en az 100 milyar dolar olan şirketler ile birleşme ve/veya satın alma süreçlerini engelleyen düzenlemeler içeriyor.
Cumhuriyetçi Senatör Josh Hawley: “Tekel ve özgürlük bir arada yürümez. Hiçbir şirket, halkın sesini bastırabilecek kadar büyük ve güçlü olmamalıdır..”
4. Hizmet Değiştirmeyi Etkinleştirerek Uyumluluğu ve Rekabeti Artırma Yasası (Augmenting Compatibility and Competition by Enabling Service Switching-ACCESS): Bu yasa, şirketleri tüketicilerin kişisel verilerini platformlar arasında daha kolay taşımasına izin vermeye zorlayarak, rekabeti iyileştirmeyi amaçlıyor. Ayrıca bilginin gizliliğini ve güvenliğini korumak amacıyla olmadıkça, üçüncü parti kişi/kurumların bir platformun kullanıcı verilerini toplamasını, kullanmasını veya paylaşmasını engellemeyi hedefliyor.
5. Dosyalama Ücreti Modernizasyon Yasası (The Merger Filing Fee Modernization Act): ABD Senatosu’ndan zaten geçmiş olan benzer bir tasarıyı güçlendiren bu yasa teklifi; Adalet Bakanlığı ve Federal Ticaret Komisyonu’na vergi mükelleflerine hiçbir ücret ödemeden tekel gücünü denetlemek için ihtiyaç duydukları kaynakları sağlamayı amaçlıyor.
Özet
Yasa tasarılarının özeti;
- İki veya daha fazla şirkete bölünsünler,
- Rakiplerini satın alamasınlar/birleşemesinler,
- Kendi iş kolları dışında başka iş yapmasınlar,
- Kendi ürünlerini rakiplerin önünde sergilemesinler,
- Pazar yerlerindeki hakim güçlerini kullanarak; fahiş komisyon, özel etiketleme ve öne çıkarma kriterlerinde tekel oluşturma gibi iş modellerini değiştirsinler.
Sonuç: Kontrolsüz Güç Sona mı Eriyor?
Bu yasalar, 1999'daki Microsoft Antitröst İhlal Davası’ndan sonraki en kapsamlı bu müdahale olarak görülebilir. İlginç olan, günümüzün son derece partizan ortamında hem Cumhuriyetçiler hem Demokratlar hem de kamuoyu hiç bir konuda olmadığı kadar ortak zeminde buluşmuş durumda.
Ayrıca bu hamle, benzer şikayetlerle büyük teknoloji firmalarını agresif bir şekilde takip eden Avrupa Komisyonu’nun hem önünü açabilir hem de kendisine yönelik eleştirileri de bastırmaya yardımcı olabilir.
Ancak, bu dört şirket ABD için hem iç/dış siyasetin en kullanışlı aparatı hem de en kıymetli veri toplama aracı. Düzenlemeler getirir ama asla vazgeçmez!.
